هیئت محبان شمس الشموس

» جایگاه فقیه و عالم اسلامی

امام رضا(ع): مَنزلة الفَقیه فی هذا الوقت، کمنزلَةِ الأنبیاء فی بنی اسرائیل.1
منزلت و جایگاه «فقیه»در این زمانه همچون منزلت پیامبران در بنیاسرائیل است.

» شناخت زمان
امام رضا(ع): قال ابوجعفر(ع): فی حکمةِ الِ داوُد: یَنبغِی للمسلم أن یکونَ مالِکاً لِنَفسِه، مُقبِلاً علی شأنِه، عارفاً باَهلِ زَمانِه.2
امام محمد باقر(ع) فرمود: در حکمت (دستورالعملهای حکیمانهء) خاندان داود (پیامبر) چنین رسیده است: سزاوار است که انسان خداشناس خویشتندار باشد، و به حال و کار خویش اهتمام ورزد (مراقب خود باشد و وظایف خویش را به خوبی انجام دهد)، و مردمان زمانهء خود را بشناسد(و با آنان به مقتضای شناخت و تناسب رفتار کند).

» نشر مکتب انسانی امام 
امام رضا(ع): رَحِمَ اللّه عَبداً اَحیی اَمرَنا. فقلتُ له: . کیف یُحیِی اَمرکم؟ قال: یَتَعَلَّم عُلومَنا و یُعَاِّمها الناس، فِانّ الناسَ لو عَلِموا محاسِنَ کلامِنا لاتَّبعُونا.3
خدا بیامرزد کسی را که امر ما را زنده کند. گفتم: چگونه امر شما را زنده میکند؟ فرمود: علوم ما را میآموزد و به مردمان تعلیم میدهد. همانا اگر مردم تعالیم زیبای ما را دریابند از ما پیروی کنند(نه از غیر ما).

» قانونگرایی و محدودیت پذیری
امام رضا(ع): ... اِذا فَعَل الناسُ هذهِ الاشیاء (المَنهِیات)، وارتکَبَ کلُّ انسانٍ ما یَشتَهی و یَهواه، من غیرِ مُراقَبةٍ لأحدٍ،کان فی ذلک فسادُ الخلقِ اَجمعینَ...4
زمانی که مردمان به کارهای ممنوع دست زدند، و هرکس هرچه دلش خواست عمل کرد، بدون آنکه کسی نظارت کند، (در این صورت) مردم همگی به فساد و تباهی دچار میگردند.

» به عمل کار برآید
امام رضا(ع): ... اَنّه لیس بین اللّه و بین اَحدٍ قَرابةٌ، ولا یَنال اَحدٌ وِلایةَ اللّه اِلّا بالطاعَة. و لقد قال رسول اللّه (ص) لبنی عبدالمطلب: «اِیتُونی باَعمالِکم لا بأحسابِکُم و اَنسابِکم. قال اللّه تعالی: * فاذا نُفِخَ فی الصور فلا اَنسابَ بینهم یومَئذٍ و لا یَتَسائلون. فمن ثَقُلت مَوازِینُه فاولئک هم المُفلحون. و مَن خَفَّت مَوازینُه فاولئک الذّین خَسِروا اَنفُسَهم فی جَهنَّم خالدون5*. 6
میان خدا و هیچ کس خویشاوندی نیست، و دوستی خدا جز به طاعت(و عمل ) حاصل نمیآید. پیامبر(ص) به فرزندان عبدالمطلب گفت: اعمال خود را نزد من بیاوزید، نه حسبها و نسبهایتان را. خدای بزرگ گفته است:« فاذا نَفِخ فی الصور...» چون در صور دمیده شود، دیگر در آن روز نسبی (وتفاخری به نیاکان یا امید کمکی از منسوبان) در کار نیست، و از حال یکدیگر نخواهند پرسید. که در آن روز کسانی که کفّهء اعما ل(نیک) آنان سنگین باشد رستگارند. و کسانی که کفّهء اعمال (نیک) آنان سبک باشد خود زیان کردهاند و در جهنم جاودان خواهند ماند».

» اندازه داری در زندگیامام رضا(ع): لا یَستکملُ عبدٌ حقیقَةَ الاِیمان حتی تکونَ فیه خصالٌ ثَلاثٌ: التَفقُّه فی الدینِ، و حسنُ التقدیر فی المعیشَة، و الصبرُ علی الرزایا.7
تا سه خصلت در آدمی نباشد، حقیقت ایمان او کمال نیابد: «ژرف شناختن دین، واندازه داشتن در زندگی، و شکیبایی در مصیبتها».

» ارزش حیاتی آب
امام رضا(ع)ـ سُئِل الرضا(ع)، عَن طَعمِ الخُبزِ و الماء، فقال: طَعمُ الماء طعمُ الحَیاةِ، و طعمُ الخُبزِ طعمُ العیش.8
از مزهء نان و آب از امام سؤال شد. امام فرمود: مزهءآب، مزهء زندگی است و مزهءنان مزهء زیستن.

» میانه روی در خوراکامام رضا(ع): لَو اَنّ الناس قَصَدوا فی المطعَم لَاستقامَت اَبدانُهم.9
اگر مردمان حد میانه را در خوراک رعایت میکردند بدنهاشان پایدار میماند.

» راز وجوب روزه
امام رضا(ع) ... و علة الصوم، لِعرفانِ مَسِّ الجُوعِ العَطَش... لِیَعلم شِدَّة مَبلغ ذلک من أهلِ الفقرِ والمَسکنة فی الدنیا و الآخرة.10
... علت روزه شناخت حسی و ملموس گرسنگی و تشنگی است ... تا میزان دشواری فشار گرسنگی و تشنگی را دربینوایان و بیچارگان در این زندگی و پس از این خوب بفهمد.

» حکمت نماز جمعهامام رضا(ع) ... لِانَّ الجمعةَ مشهدٌ عامٌ، فارادَ اَن یکونَ لِلامام (للأمیرـ خ ل) سَببٌ اِلی موعِظَتِهم و ترغِیبِهم فی الطاعة و ترهیبهم من المَعصیةِ، و توقِیفِهم علی ما ارادوا من مَصلَحةِ دِینهم و دُنیاهُم، و یُخبِر هم بما ورد علیهم من الآفات، و من الاَهوالِ الّتی لهم فیها المضَرَّةُ و المنفعة.11
... زیرا نماز جمعه محل اجتماع همگان است، و خدا خواسته است تا امام وسیله و فرصتی دراختیار داشته باشد، برای اندرز دادن به مردم، وبرانگیختن آنان به اطاعت، و بیم دادن از معصیت، و وادار کردن ایشان به رعایت مصلحت دینی و دنیایی خویش، و آگاه ساختن از آفات و زیانهایی که بر آنان وارد شده است، و از حوادثی که نفع و زیانی در آنها دارند.

» راز وجوب حج
امام رضا(ع): اِنّما اُمِروا بالحجّ لِعلةِ الوِفادَةِ الی اللّه ـ عزّوجلّ ـ ... والخروج من کلّ مااقتَرفَ العبد، تائباً ممّا مَضی، مَستأنِفاً لما یَستَقبِل مع ما فیه من... قضاء حوائج اَهلِ الاَطرافِ... مع ما فیه من التفقّه و نقل اَخبارِ الائمه(ع) الی کلّ صَقعٍ و ناحِیة...12.
از آن جهت مردمان به حج مکلف شدند تا به جانب خدای بزرگ روآورند، و خواستار افزونی نعمت شوند، و از گناهان بیرون آیند، و از گذشتهء خویش توبه کنند، و در آینده دینداری و تعهّد پیشه سازند، با آنچه در حج است از... برآوردن نیازهای مردمان سرزمینها... همچنین در حج برای مردم آگاهی (و ژرف شناسی) دینی حاصل میشود، و اخبار امامان(ع) بازگو میگردد، و به هر ناحیه و کشوری میرسد.

» الگوی مصرفامام رضا(ع): ... اِستَأذنتُ الرضا(ع) فی النَّفَقةِ علی العیال؟ فقال: بین المکروهین. فقلتُ: جُعِلتُ فداک لا واللّه ما أعرفُ المَکروهَین.
فقال له: اَما تعرِف اَنّ اللّه ـ عزّوجَلّ ـ کَرِه الاسراف و کَرِه الاقتار فقال:*والّذین اِذا اَنفَقوا لم یُسرِفوا و لم یَقتُروا و کان بین ذلک قواما13*14.
... از امام رضا(ع) دربارهء چگونگی تأمین مخارج خانواده جویا شدم، فرمود: (مخارج خانواه) حد وسط است میان دو روش ناپسند. گفتم فدایت شوم، به خدا سوگند نمیدانم این دو روش چیست؟ فرمود: رحمت الهی برتو باد، آیا نمیدانی که خداوند بزرگ اسراف (زیادهروی) و اقتار(سختگیری) را ناخوشایند دارد، و در قرآن فرموده است:« آنان که هرگاه چیزی ببخشند نه زیادهروی کنند و نه خِسّت ورزند، و میانگین این دو را درحد قوامی(مایهء پایداری و بقای زندگی)ببخشند».

» شرایط ایمان به پیامبر(ص)
امام رضا(ع)، از پیامبر(ص): قیل یا نبیَّ اللّه! اَفی المال حقٌ سِوَی الزَّکاةِ؟ قال: نعم، برُّ الرَّحمِ اِذا اَدبَرت، وصلةُ الجارِ المُسلم؛ فما آمنَ بی مَن باتَ شَبعان و جارُه المُسلمُ جائع. ثم قال: مازال جبرئیلُ یُوصِینی بالجارِ حتی ظَنَنتُ اَنّه سَیُورِّثُه15.
پرسیدند: ای پیامبر خداآیا درمال جز زکات حقی هست؟
گفت: آری، نیکی کردن به خویشاوندی که از تو روگردان شود، و رسیدگی به همسایهء مسلمان. هرکس سیر بخوابد در حالی که همسایهاش گرسنه است، به من ایمان نیاورده است؛ آنگاه گفت: جبرئیل چندان دربارهء همسایه به من سفارش کرد که گمان کردم (از همسایه ) ارث میبرد.

» کرامت انسانی
امام رضا(ع) ـ زکریا بن آدم: سَألتُ الرضا(ع) عن رَجلٍ من اَهلِ الذمَّة اَصابَهم جُوعٌ، فَاتی رَجلٌ بوَلدٍ له، فقال: هذا لکَ اَطعِمهُ و هو لکَ عبدٌ. قال(ع): لا یُبتاعُ حُرٌّ، فاِنّه لا یَصلح لکَ و لا مِن اَهلِ الذمَّة16.
زکریا (از شاگردان امام) میگوید: از امام رضا(ع) پرسیدم که مردی از اهل ذمّه (غیر مسلمانان مقیم در کشورهای اسلامی) که به فقر و گرسنگی دچار شده بود فرزندش را آورد و گفت: فرزندم مال تو، او را خوراک بده و او بردهء تو باشد. امام فرمود: (انسان) آزاده خرید و فروش نمیشود. این کار شایسته تو نیست، از ذمّیان نیز روا نمیباشد.

» در کنار خدمتگزاران
امام رضا(ع) ـ یاسرُ الخادم! قال: ... فقال لی بعدَ ما صَلَّی الظُّهرَ: یا یاسِر ما اَکَل النّاسُ شیئاً؟ قلتُ: یا سیدی من یأکل ههنا مع ما اَنتَ فیه. فانتَصَب(ع) ثمّ قال: هاتُوا المائدة، و لَم یَدَع مِن حَشَمِه أحداً اِلّا اَقعَده مَعه علی المائدةِ، یَتفقَّد واحداً واحداً... فلمّا فَرغُوا من الاَکلِ اُغمِی عَلیه...17.
یاسر میگوید: (در روزی که امام رضا(ع) به «دست خلیفة تبهکار عباسی» مسموم شده بود، و درهمان روز و در اثر همان سم به شهادت رسید)، پس از اینکه نماز ظهر را گزارد به من گفت: ای یاسر! مردم (اهل خانه و کارکنان و خدمتگزاران)، چیزی خوردند؟
گفتم: آقای من! که میتواند غذا بخورد با اینکه شما در چنین حالی هستید؟ (حال مسمومیت شدید و واپسین لحظات زندگی)، دراین هنگام امام(ع) راست نشست سپس فرمود: سفره را بیاورید، و همگان را بر سر سفره فراخواند وکسی را فرو گذار نکرد، و یکایک را مورد محبت و مهر خویش قرار داد... هنگامیکه همه غذا خوردند امام بیهوش افتاد...

» انگیزه‌های ثروت اندوزی
امام رضا(ع): لا یَجتمعُ المالُ إلّا بِخصالٍ خَمسٍ: بِبُخلٍ شدید، و اَملٍ طویل، وحِرصٍ غالِبٍ، و قطیعة الرَّحِم، و ایثارِ الدنیا علی الآخِرَة18.
مال جمع نمیشود مگر در سایة پنج خصلت:
1. بخل زیاد.
2. آرزوهای دراز.
3. آزمندی چیره (بر انسان).
4. ترک صلة رحم(و رسیدگی به بستگان تنگدست).
5. دنیا دوستی و فراموش کردن آخرت.
در انتظار ظهور منجی
امام رضا(ع): اللّهم... اَلبِسه دِرعَک الحَصِینَة، و حُفَّه بملائِکتِک حُفّاً. اللّهم و بَلِّغهُ اَفضَل ما بَلَّغتَ القائمین بِقِسطک مِن اَتباع النَّبیّین. اللّهمَّ اشعَب به الصَّدع، و ارتَق به الفَتق، واَمِت به الجَورَ، و اَظهِر به العدل، و زَیِّن بطولِ بَقائه الارض. اللّهم اجعلهُ القائم المنتَظَر، والامامُ الذی به تَنتَصِر، و اَیِّده بنَصرٍ عزیز، و فتحٍ قریب، وَ ورِّثه مَشارق الارض و مَغاربها... و اَحیِ به سُنَّة نَبیّک صلواتک علیه وآله، حتی لا یُستَخفی بشیءٍ من الحقّ مَخافةَ اَحدٍ من الخلق... و جَدِّد به مامُحِی من دِینک... حتی تُنیرَ بَعدلِه ظُلمَ الجور، وتُطفِئ به نیرانَ الکفر، و تُظهِر به مَعاقِدَ الحقِّ، و مَجهولَ العدل...19.
خداوندا! زره گسست ناپذیرت را بر اندامش بپوشان، و فرشتگانت را پیرامون او گرد آور. خداوندا! او را به بهترین آرزوهایی برسان، که پیرامون پیامبرانت را ـ که برپا دارندگان عدالت(جهانی) بودند ـ بدانها رساندی، پروردگارا شکستگیها (و رخنهها) را به دست او پیوسته دار، و شکافها را به وسیلهء او به هم آر، و بیداد را به دست او بمیران، و عدالت را با او آشکار ساز، و با عمر طولانی او زمین را بیارای.
خداوندا! او(منجی آخرالزمان) را قائم منتظر قرار ده، آن پیشوایی که به دست او(مظلومان را) یاری خواهی رساند، و او را با یاری رسانی استوار، و پیروزی نزدیک مدد رسان، و شرق و غرب جهان را دراختیار او قرار ده، و راه روشن پیامبرت را به دست او زنده کن، تا ذرهای از حق از بیم احدی از مردمان، پوشیده نماند... و به آنچه از دینت محو شده دیگر باره زندگی بخش... تا درپرتو عدالت او، تاریکیهای بیداد روشن گردد، و زبانههای آتش کفر و بی دینی خاموش شود، و پایگاههای حق و عدالت ناشناخته، به دست (باکفایت) او آشکار گردد...
----------------------------------------
پی نوشت:
1. عوائد (نراقی) /186.
2. اصول کافی 2/224.
3. معانی الأخبار 1/174.
4. عیون أخبار الرضا(ع) 2 /99.
5. سوره مؤمنون 23/103 ـ 101.
6. عیون أخبار الرضا(ع) 2/235؛ الحیاة 1/487.
7. تحف العقول /329.
8. الحیاة 3/228.
9. بحار الأنوار 66/334.
10. عیون أخبار الرضا(ع) 2/91.
11. علل الشرایع /265؛ بحارالأنوار 6/73 ـ 74.
12. وسائل الشیه 8/7.
13. سورهء فرقان 25/67.
14. الحیاة 4/205.
15. وسائل الشیعه 6/32؛ الحیاة 1/425.
16. تهذیب7/77؛ استبصار3/83؛ مسند الامام الرضا(ع) 2/304.
17. عیون اخبا رالرضا (ع) 2/241.
18. عیون اخبا رالرضا(ع) 1/276؛ خصال 1/283.
19. الصحیفة الرضویة الجامعه /74.

در شرح حال و سیرت آن حضرت نوشته اند که... 
هرگز با سخن خویش بر کسی جفا نکرد و بر وی ستم نراند. 
تا سخن کسی به پایان نمی رسید سخن نمی گفت و گفتار او را قطع نمی کرد. 
حاجت هیچ کسی را در صورت قدرت و توانایی رد نمی نمود. 
پای خود را هرگز در مقابل کسی دراز نکرد. 
هرگز کنار هیچ جلیس و همنشینی بر چیزی تکیه نمی کرد. 
هیچ یک از خادمان را به دشنام و ناسزا نگرفت. 
صدا به قهقهه بلند نمی کرد؛ بلکه تبسّم می فرمود. 
آن حضرت در تابستانها روی حصیر جلوس می نمود، و زمستانها روی پلاس می نشست. 
جامه های خشن می پوشید، اما هنگامی که در میان مردم ظاهر می شد دارای سر و وضع آراسته بود. 
خیر و احسان آن حضرت آن چنان توأم با ادب و نزاکت و ظریف و لطیف انجام می گرفت که هرگز طرف احسان، شرمسار نمی گردید؛ لذا نوشته اند که... 
بسیار احسان می کرد و بخششها را پنهانی انجام می داد، و اکثر این خیرات را در شبهای تار [و بی سر و صدا] برگزار می کرد. 
به عنوان نمونه: 
مرحوم کلینی (رضوان الله علیه) در کتاب خود روایتی از «الیسع بن حمزه» آورده است که می گفت: 
من در محضر امام رضا علیه السلام بودم که گروه زیادی از مردم پیرامونِ آن حضرت گرد آمده بودند و از او راجع به حلال و حرام سؤال می کردند. در این اثنا مردی بلند قامت و گندمگون وارد شد و گفت: السلام علیک یا ابن رسول الله! من یکی از دوستداران شما و آباء و اجدادتان هستم و از حج بازمی گردم و تمام موجودی ِ خود را از دست دادم و چیزی برای من باقی نمانده که با آن بتوانم حتی یک منزل از منازل سفر را طی کنم. چاره ای درباره من بیندیشید تا مرا به شهر و دیارم بازگردانید، که من در شهر و دیارم فردی توانمند و مالدار می باشم. به من کمک کنید که وقتی به وطنم رسیدم از جانب شما به همین مقدار به فقراء هزینه رسانم و به آنها بخشش کنم؛ چون تهیدست و مستحق اِمداد مالی نیستم. حضرت به او فرمود: بنشین که خدای تو را رحمت کناد. سپس آن حضرت رو کرد به مردم و با آنها به ادامه گفتگو نشست تا آن که مردم از پیرامون او پراکندند، و فقط آن مرد خراسانی و سلیمان جعفری و خیثمه و من در آن جا ماندیم. حضرت فرمود به من رخصت دهید به اندرون منزل بروم. لحظه ای گذشت و حضرت بیرون آمد و در را بست و از پشتِ در دست را بیرون آورد... 
... و فرمود: مرد خراسانی کجاست؟ 
عرض کرد: اینجا. 
فرمود: این دویست دینار را بگیر و مخارج خود را با آن تأمین کن و لازم نیست در دیار خود به مقدار آن از جانب من به فقراء کمک کنی، و از سرای من خارج شو که من تو را نبینم و تو نیز مرا نبینی [که مبادا هر دو شرمسار گردیم]. 
سلیمان به آن حضرت عرض کرد: قربان! عطای فراونی به این مرد مرحمت فرمودی و او را مورد مهر خویش قرار دادی، چرا از پشت در و از خفا این کار را برگزار فرمودی؟ 
فرمود: بیم آن داشتم که ذل و خواری سؤال و خواهندگی را از رهگذر برآوردن نیازش در چهره او مشاهده کنم. آیا نشنیده ای که رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: "المستتر بالحسنه تعدل سبعین حجه، و المذیع بالسیّئه مخذول، و المستتر بها مغفور له"، کسی که پنهانی و بی سروصدا احسان می کند این کار او معادل با هفتاد حج می باشد، و کسی که بدی و گناه را افشا و آشکار می سازد خوار و فرومایه خواهد گشت، و آن که گناه و بدی را مخفی می دارد امید آمرزش برای او وجود دارد... 
سپس فرمود: آیا این بیت به گوش تو نرسیده است که: 
متی آته یوماً اطالب حاجه رجعت الی اهلی و وجهی بمائه 
آن کسی را می ستایم که اگر روزی برای حاجتی نزد او روم، به سوی اهل و عیالم در حالی بازمی گردم که آبروی من مصون مانده و دچار ذلت سؤال و خواهندگی نباشم. 
نیز کلینی آورده است که... 
میهمانی بر امام رضا علیه السلام وارد شده و پاره ای از شب را با او به گفتگو نشست که چراغ دگرگونه شد و می خواست خاموش شود. میهمان برای ترمیم و اصلاح آن دست خود را پیش آورد تا آن را به حالت نخست بازگرداند که امام رضا علیه السلام مانع شد و شخصاً آن را ترمیم و اصلاح کرد، آن گاه فرمود: 
ما خاندان رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم میهمانان خود را به کار نمی گیرم [بلکه مقدم آنها را گرامی داشته و از هیچ گونه ادب و نزاکتی نسبت به آنها دریغ نمی ورزیم]. 
بدین امید که خدای متعال ما را از توفیق در التزام به سیرت اخلاقی این امام بزرگوار برخوردار سازد و ارشادات سعادت آفرین و الگو پرداز آن جناب را در همه جوانب زندگانی به کار بندیم این نوشته را به پایان می برم، و شفاعت او را در روزی از خدا می طلبم که هیچ عاملی جز قلب سلیم و دل پالوده از آلودگی ها سود نمی بخشد.

» درجات و مراتب امام رضا(ع)

رضای متقین
انسان راضی در چنین مرحله ای رنج و درد آسیبها را کاملاً درک کرده و آن را احساس می نماید امّا بدان راضی است؛ بلکه به بلا و آسیبها گرایش داشته و عقلاً خواهان آن می باشد؛ اگر چه طبعاً از آن بیزار است؛ امّا چون هدف این است که به ثواب و قرب الهی نائل گردد و وارد بهشتی شود که گستره آن، فاصله میان آسمان و زمین را تشکیل می دهد ـ بهشتی که برای متقین آماده شده است ـ تن به بلا و مصیبت می دهد حتی بدان عقلاً راغب می باشد مانند کسی که طبق دستور طبیب حاذقی باید عمل جراحی بر روی او انجام گیرد و صلاح و سلامت او از راه همین جراحی صیانت می گردد. این بیمار می داند که این جراحی با درد و رنج همراه است امّا به چنین درد و رنجی راضی و بلکه بدان راغب است تا سلامت خود را به دست آورده و حتی از جرّاح ـ به خاطر همین درد و رنجی که بر او وارد می سازد ـ سپاسگزار است.

رضای مقربین در این مرحله اگر چه رنج بلا و مصیبتها را درک می کند امّا دوستدار چنین رنجی است؛ چرا که محبوب او خواهان چنین رنجی می باشد، و رضای محبوب را در آن می بیند؛ زیرا وقتی حب و دوستی بر کسی چیره گشت، همه هدف و خواسته او این است که رضای محبوب خویش را به دست آورده باشد ـ و به همین جهت بود که امام رضا علیه السلام از نظر روانی در حال رضا نسبت به خداوند متعال به سر می برد و مردم را نیز به چنین حالت خوشایند و سعادت آفرینی دعوت می کرد، و لذا می فرمود: 
«اگر کسی در برابر روزی کم از حق تعالی راضی باشد حق تعالی نیز از او در برابر اندک اعمال راضی خواهد بود». 
از احمد بن عمر بن ابی شیبه حلبی و حسین بن یزید، معروف به «نوفلی» روایت شده است که می گفتند: 
حضور امام رضا علیه السلام رسیدیم و عرض کردیم: 
ما در نعمت و رفاه و فراخ روزی به سر می بردیم: لکن حالمان دگرگونه شده و گرفتار فقر و تهی دستی شدیم، دعا کن خداوند متعال حالت گذشته را به زندگانی ما بازگرداند. 
فرمود: می خواهید چه بشوید؟ آیا دوست می دارید چون سلاطین باشید؟ و خوشحال می شوید که همانند طاهر و هرثمه زندگانی کنید؟ و این حالت رضای درونی را از دست نهاده و از این عقیده و آئینی که بدان پای بند هستید بیگانه گردید؟ 
آنها در پاسخ عرض کردند: نه، سوگند به خدا اگر دنیا و آنچه در آن است و تمام زر و سیمی را که در آن وجود دارد در اختیارمان قرار دهند ما را راضی نخواهد کرد که از این حالت دست برداریم. 
حضرت فرمود: حق تعالی گوید: 
"اعملوا آل داود شکراً و قلیل من عبادی الشکور" (سبأ: 13) ای خاندان داود، شاکر و راضی باشید که بندگان شاکر و دلخوش و راضی من، اندک هستند. 
سپس آن حضرت فرمود: نسبت به خدا دارای حسن ظن باش؛ چرا که اگر کسی در برابر خدا برخوردار از حسن ظن باشد، مرحمت الهی را در گمان خویش می یابد، و اگر کسی به روزی کم راضی و قانع باشد خدا نیز عمل اندک را از او پذیرا می گردد، و چنانچه به رزق اندکی از حلال دلخوش باشد، مؤونه او سبک گشته و شاد و خرم خواهد بود و خدا او را به درد و رنجهای دنیا و راه چاره و درمان آنها رهنمون گشته و وی به سلامت از این دنیا به دارالسلام رخت بربندد. 
طبق آیه ای که قبلاً یاد شد، خداوند متعال رضای خود را نسبت به هر کسی، مقرون به رضای آن شخص نسبت به خود قرار داده است، و لذا ما به این حقیقت پی می بریم که کسی می تواند مشمول رضای پروردگار قرار گیرد که او نیز از خدا و دستاوردهای او راضی باشد. امام رضا علیه السلام مظهر و مصداق کامل و فرد اکمل این حقیقت بوده است «و این خدای راضی از امام رضا بود که نام رضا را برای او به ویژه انتخاب فرمود، چرا که آن حضرت مصداق بارز رضای خدا و رسول او و ائمه (علیهم السلام) بوده است. و این نام اختصاصاً از آنِ این امام می باشد؛ چون دوست و دشمن نمی توانستند از احساس رضایت درونی نسبت به آن حضرت دریغ ورزند و قلباً خویشتن را تهی از رضایت نسبت به او نسبت به او احساس کنند.» 
... و همه مردم معاصر با آن حضرت، به فضیلت علمی و اخلاقی او معترف بوده اند. و مقام بلند علمی آن بزرگوار مرضّی خاطر همگان بوده و رضایت همگان اعم از مخالف و مؤالف را به خود جلب می کرد.

» پایه‌های سه‌گانه ایمان

امام رضا(ع) از پدرانش(ع) از امام علی(ع)، از پیامبر اکرم(ص): 
الایمانُ قَولٌ مَقُولٌ، وعملٌ معمولٌ، و عرفانٌ بِالعُقولِ.
ایمان گفتاری (اقراری) است که گفته شود(وبه زبان بیان گردد)، و عملی است که انجام یابد، وشناختی است که با عقل حاصل آید.

منبع: نرم افزار آستان محبت

» نشانه های کمال عقل آدمی

 
امام رضا(ع) می‌فرمایند: "لا یتم عقل امرء مسلم حتی تکون فیه عشر خصال: الخیر منه مأمول و الشر منه مأمون یستکثر قلیل الخیر من غیره و یستقل کثیر الخیر من نفسه لا یسأم من طلب الحوائج الیه و لا یمل من طلب العلم طول دهره الفقر فی الله احب الیه من الغنی و الذل فی الله احب الیه من العز فی عدوه و الخمول اشهی الیه من الشهرة ثم قال علیه‏السلام: العاشرة و ما العاشرة، قیل له: ما هی؟ قال علیه‏السلام: لا یری احدا الا قال هو خیر منی و اتقی انما الناس رجلان: رجل خیر منه و اتقی و رجل شر منه و ادنی، فاذا لقی الذی هو شر منه و ادنی قال: لعل خیر هذا باطن و هو خیر له و خیری ظاهر و هو شر لی و اذا رأی الذی هو خیر منه و اتقی تواضع له لیلحق به فاذا فعل ذلک فقد علا مجده و طاب خیره و حسن ذکره و ساد اهل زمانه. "
عقل و خرد هیچ فرد مسلمانی به سر حد کمال نرسد مگر این که ده خصلت در او جمع آید: به خیر و خوبی‏هایش امیدوار باشند و از شر و بدی‏هایش در امان، خوبی اندک دیگران را بسیار شمارد و نیکی بسیار خود را اندک داند، از درخواست نیازمندان ناراحت نشود در تمام دوران زندگی از دانش‏اندوزی خسته نگردد، فقر و ناداری را در راه الله از ثروتمندی دوست‏تر دارد، ذلت و خواری را در پیروی احکام الهی بر عزت با دشمنان الله ترجیح دهد، گمنامی را از شهرت بیشتر خواهد. و فرمود: دهمین خصلت چقدر با اهمیت است سئوال شد: کدام است آن؟ فرمود: هیچ کس را نبیند مگر این که گوید: او از من بهتر و باتقواتر است، زیرا که مردم دو گروه‏اند: فردی که از او بهتر و پرهیزگارتر است و فردی که بدتر و پست‏تر است. چون کسی را که از او بدتر و پست‏تر است ببیند گوید: ممکن است خوبی این شخص پنهان باشد و این برایش بهتر است، ولی خوبی من آشکار است و آن موجب بدی و شر است برای من و چون شخصی را که از او بهتر و پرهیزگارتر است مشاهده کند برایش فروتنی نماید تا به او نزدیک شود. هرگاه چنین خوی و خصلت‏هائی داشته باشد به عالیترین درجه از بزرگواری رسیده، نیکی‏هایش بی‏شائبه، نامش نیک، و بر همگان سروری و آقائی یابد.

» پیشگویی های امام رضا  (علیه السلام)

امام رضا علیه‏السلام بسیاری از حوادث را قبل از آنکه واقع شود، پیش‏بینی می‏کرد و آن حوادث همان گونه که حضرت پیشگویی کرده بود، اتفاق می‏افتاد. این پیشگوییها به روشنی عقیده‏ی اصلی شیعه را ثابت می‏کند که می‏گوید: خدای تبارک و تعالی به امامان اهل‏بیت علیهم‏السلام فضیلت و علوم باطنی بخشیده است، درست همان طوری که به پیامبرش بخشیده است. 
برخی از پیشگوییهای امام رضا علیه‏السلام را در ذیل می‏آوریم: 
1. حسن بن بشار روایت می‏کند با سلسله سند موثق که علی بن موسی الرضا علیه‏السلام فرمود: عبدالله (یعنی مأمون)، محمد (یعنی امین) را خواهد کشت. 
من (حسن بن بشار) از او پرسیدم: آیا عبدالله بن هارون، محمد بن هارون را خواهد کشت؟ 
امام (ع) پاسخ داد: «بلی، عبدالله که در خراسان است، محمد بن زبیده را که در بغداد است، خواهد کشت.» و سپس این شعر را خواند که معنایش این است: «یقینا پی در پی کینه‏ها تو را نشانه می‏گیرند و امراض مخفی را آشکار می‏کنند.»(1)
چند روزی سپری شد و مأمون برادرش امین را کشت.
2. نمونه‏ی دیگر از وجود علم ذاتی امام رضا علیه‏السلام این است که وقتی محمد بن جعفر الصادق (ع) در مکه قیام کرد و بیعت مأمون را شکست، امام رضا علیه‏السلام به نزد او رفت و فرمود: ای عمو، پدر یا برادرت را به دروغ متهم مکن، زیرا چنین قدرتی با تو سازگار نخواهد بود. 
به هر حال محمد بن جعفر توجهی به پند و اندرز امام رضا علیه‏السلام نکرد و طغیانش را علیه مأمون اعلام داشت. کمی پس از آن، گروههایی از افراد مأمون به سرکردگی جلودی به محمد بن جعفر و جنگجویانش حمله کردند و آنها را شکست دادند. سپس محمد از جلودی امان خواست و او نیز به وی امان داد. آنگاه محمد به منبر رفت و اختیار و قدرت را واگذار کرد و گفت: این قدرت متعلق به مأمون بوده و من حقی بر آن ندارم.(2)
3. حسین فرزند امام موسی کاظم علیه‏السلام گفته است: ما، جوانانی از بنی‏هاشم در اطراف امام رضا علیه‏السلام نشسته بودیم، جعفر بن محمد علوی با سر و وضعی نامرتب و لباسی وصله‏دار از مقابلمان گذشت و ما نگاهی به یکدیگر کرده و به او خندیدیم. در همین حال امام فرمود: در آینده‏ای بسیار نزدیک شاهد خواهید بود که جعفر بن محمد علوی فردی ثروتمند خواهد شد و مریدان بسیار خواهد داشت. 
یک ماه بعد دیدیم که جعفر حاکم مدینه شد و از موقعیت خوبی بهره‏مند گردید.(3)
4. از محاول السجستانی روایت شده است که گفت: هنگامی که من در مدینه بودم، امام رضا علیه‏السلام را دستور دادند تا به خراسان برود. امام وارد مسجد شد تا با پیامبر خدا صلی الله علیه و آله خداحافظی کند، پس چندین بار با نبی اکرم (ص) وداع کرد و در تمام این لحظات می‏رفت و باز به طرف قبر برمی‏گشت. ناگهان شیونی بلند زد و گریه کرد. شتابان به سوی او رفتم و سلام کردم و تبریک گفتم. امام فرمود: مرا رها کن، چرا که از همسایگی حرم جدم جدا می‏شوم و در غربت خواهم مرد و در کنار هارون دفن خواهم شد. 
من از شهر خارج شدم و در راه با امام بودم تا وارد خراسان شد. امام رضا علیه‏السلام مدتی در خراسان ماند و پس از آن کنار هارون دفن گردید.(4)
جریان همان گونه اتفاق افتاد که امام رضا علیه‏السلام خود پیشگویی کرده بود. وی به خراسان رفت و دیگر از آنجا برنگشت و به وسیله‏ی مأمون خلیفه‏ی عباسی به شهادت رسید و در کنار هارون الرشید دفن گردید. 
5. صفوان بن یحیی می‏گوید: هنگامی که ابوابراهیم (امام کاظم علیه‏السلام) دار فانی را وداع فرمود و ابوالحسن الرضا علیه‏السلام در سمت امامت سخن گفت، برای او از وجود فتنه‏هایی که تهدیدش می‏کرد بیمناک شدیم. به امام گفتیم: شما امر عظیمی را آشکار کردید و ما از این شیطان (یعنی هارون) بر شما بیمناکیم. 
حضرت پاسخ داد: بگذارید هر کاری که می‏خواهد انجام دهد، او نخواهد توانست به من صدمه‏ای بزند.(5)
این جریان نیز همان طور که امام رضا علیه‏السلام پیش بینی کرده بود، تحقق یافت، بدین معنی که هارون الرشید رفتار بدی با آن حضرت نداشت و امام (ع) خود این موضوع را به اصحابش تأکید نموده بود. 
محمد بن سنان می‏گوید: من به ابوالحسن الرضا علیه‏السلام در دوران هارون گفتم: شما خودتان را از طریق این موضوع و همنشینانتان در جمع یاران پدرتان مشهور می‏کنید، حال آنکه از شمشیر هارون خون می‏چکد (خون پیامبر و اهل بیت او و پیروانش). 
امام رضا علیه‏السلام فرمود: همان گونه که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «اگر ابوجهل یک مو از سر من کم کند، شاهد باش که من پیامبر خدا نیستم»به تو می‏گویم که اگر هارون الرشید یک تار مو از سر من کم کند، گواه من باش که من هم امام نیستم.(6)
امام رضا علیه‏السلام چندین بار اعلام کرده بود که هارون به او توهین نخواهد کرد و در کنار هارون دفن خواهد شد. حمزة بن جعفر ارجانی روایت کرده است که هارون از مسجدالحرام از دروازه خارج شد و علی‏الرضا (ع) از دروازه‏ی دیگر، و فرمود: خانه چه دور است و ملاقات چه نزدیک! مطمئنا توس من و او را با هم جمع می‏کند.(7)
امام رضا علیه‏السلام در بسیاری از روایات بر روی مدفون شدن خود در کنار هارون الرشید تأکید فرموده است. موسی بن هارون روایت می‏کند: هنگامی که هارون الرشید مشغول صحبت کردن در مسجد مدینه بود، علی بن موسی الرضا علیه‏السلام را دیدم که به من فرمود: تو خواهی دید که من و او (هارون) در یک خانه دفن خواهیم شد.(8)
6. نمونه‏ای دیگر از علم ذاتی امام رضا علیه‏السلام خبر دادن از هلاکت برامکه است با توجه به شوربختی آنها. مسافر گزارش کرده است: من با ابوالحسن علی بن موسی الرضا علیه‏السلام بودم، یحیی بن خالد برمکی از برابر ما گذشت در حالی که صورتش را با دستمالی پوشانده بود تا از گرد و غبار فرار کند. امام فرمود: «بدبخت کسی که نمی‏داند در این سال برایش چه رخ خواهد داد.» سپس اضافه کرد: «تعجب‏آورتر از این آنکه من و هارون به مانند این دو انگشت هستیم.» و در همین حال انگشت سبابه و انگشت وسطی‏اش را با هم جمع کرد. 
مسافر می‏گوید: به خدا قسم مفهوم کلام ابوالحسن (ع) را در رابطه با هارون تا زمان شهادتش و دفن او در کنار هارون نفهمیدم.(9)
7. محمد بن عیسی می‏گوید از روی صحت، این حدیث را از ابوحبیب نباجی که گفته بود: پیامبر خدا (ص) را در خواب دیدم که به نباج آمد و در مسجد، جایی که هر سال حاجیان می ایستادند، ایستاد. من به نزد او رفته و سلام کردم. در جلوی او طبقی بود پر از خرمای صیحانی. او به من مشتی از آن خرماها داد. من آنها را شمردم، هجده دانه بود. پس، از یک نفر تقاضا کردم که خواب مرا تعبیر نماید و او به من گفت که تا هجده سال دیگر زنده خواهم بود. دو سال بعد در حالی که در مزرعه‏ام بودم، شخصی آمد و با من راجع به آمدن حضرت رضا علیه‏السلام از مدینه و ماندنش در آن مسجد گفتگو کرد. من مردم را دیدم که پیش امام می‏رفتند، من هم نزد او رفتم. دیدم امام در همان جایی نشسته است که در خواب دیده بودم پیامبر (ص) نشسته بود، در حالی که طبقی ساخته شده از لیف خرما پر از خرماهای صیحانی نزد او بود. من سلام کردم. امام سلام مرا پاسخ داد و فرمود: «جلو بیا.» جلو رفتم و امام مشتی از آن خرماها به من داد، و آنها را مانند آنچه در خواب دیده بودم شمردم، دقیقاً برابر بود با آنچه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در خواب به من داده بود. پس گفتم: ای پسر رسول خدا، اضافه‏تر از این به من بده. 
حضرت فرمود: اگر پیامبر خدا اضافه‏تر از این به تو داده بود، ما هم برای تو اضافه می‏کردیم.(10) 
8. جعفر بن صالح روایت کرده و می‏گوید: من به نزد رضا (ع) رفتم و به او گفتم: زنم باردار است، از خدا درخواست کن تا فرزند من پسر باشد. 
امام پاسخ داد: آنها دوقلو خواهند بود. 
من به کناری رفته و با خود گفتم: نام یکی را علی و نام دیگری را محمد می‏گذارم. سپس به نزد امام برگشتم و او به من فرمود: نام یکی را علی و نام دیگری را ام‏عمرو بگذار. 
هنگامی که به کوفه برگشتم، همسرم دو قلو وضع حمل کرده بود و من دیدم که یکی پسر و دیگری دختر است. پس پسرم را علی و دخترم را ام‏عمرو نام نهادم.(11)
راویان پیشگوییهای بسیاری را از امام رضا علیه‏السلام روایت کرده‏اند که دلالت بر این دارد که خدا آنها را با علم صحیح، همان طور که به دوستان پارسا و بندگانش اختصاص می‏دهد، به آن حضرت الهام فرموده است. 
----------------------------------------
پی نوشت:
1ـ المناقب، ج 4، ص 338. 
2ـ بحارالانوار، ج 12، ص 13. 
3ـ فصول المهمه، ص 229. 
4ـ اخبار الدول، ص 114. 
5ـ اعیان الشیعه، ج 4، ص 97. 
6ـ همان مأخذ. 
7ـ الاتحاف بحب الاشراف، ص 59. 
8ـ همان مأخذ. 
9ـ همان مأخذ. 
10ـ کشف الغمه، ج 3، ص 103. 
11ـ جوهرة الکلام، ص 146.

» امام رضا(ع) در مقام و پایگاه رضا به قضای الهی

این امام بزرگوار ما به رضا نامبردار می باشد، نامی که سراسر زندگانی آن حضرت و حالات درونی و شخصیت روانی او را در یک مقام والای اخلاقی خلاصه می کند. بدیهی است که این نام و عنوان به گزاف برای آن حضرت انتخاب نشده است، بلکه با آینده نگری و بینشی روشن چنین نامی از میان نامها برای این امام گزین شده است. چنان که نام های همه ائمه علیه السلام بازگو کننده یک سلسله واقعیاتی متناسب با شخصیت آنها بوده و نمودارترین حالات روحی آنها را روشنگر است. 
با وجود این که این امام بزرگوار با آسیبهای گوناگونی مواجه بود که جان و تن او را می‌آزرد و به‌دور از زادبوم و اهل و عیال به سر می برد، به هیچ وجه از پایگاه رضای به قضاء الهی نلغزید، و هرگز بی تابی و بد گمانی نسبت به خدای متعال از او دیده نشد؛ بلکه هر حالتی که در طرز رفتار آن حضرت مشاهده می شد، نمایانگر روحی سرشار از رضا بوده است؛ چنان که نکات و گزارشهای کوتاهی که در پیش داریم گویای همین حقیقت می باشد، لذا باید گفت که این شخصیت عظیم انسانی با نام خود و روحی که این عنوان را تأیید می‌کرد بشریت را به مقامی از نظر اخلاق و تربیت رهنمون گشت که از دیدگاه همه عرفا و خدا آشنایان از پر فضیلت ترین مقامات انسانی و عالی ترین مراحل کمال اخلاقی به شمار است. 
برای این که از این پایگاه اخلاقی و ارزش آن تا حدودی واقف گردیم راجع به آن فشرده ای از سخن بزرگان را بازگو می کنیم، امّا قبلاً روایتی را که از امام رضا علیه السلام نقل شده است در زیر می آوریم: آن حضرت فرموده است: 
ایمان دارای چهار رکن می باشد: 
1 ـ توکل به خدا 
2 ـ رضا به قضای او 
3 ـ تسلیم در برابر امر او 
4 ـ واگذار کردن امور به او

اصولاً رضا را باید ثمره محبت، و محبت را ثمره معرفت دانست؛ زیرا آن کسی که شخصی را به خاطر کمالات و صفات خوشی که در او وجود دارد دوست می دارد به همان اندازه که بر مراتب معرفت و آگاهی وی نسبت به او افزوده می شود دوستی و دلبستگی به وی در او رو به فزونی می گذارد. اگر کسی با چشم بصیر جلال و کمال الهی را بنگرد قهراً به خدا دلبستگی می یابد و حبّ او به خدا ـ با افزایش معرفت نسبت به او ـ فزاینده می گردد: 
"والّذین آمنوا اشد حبّاً لله"(بقره: 165) افرادی که ـ به خاطر فزونی معرفت ـ دارای ایمان هستند، حبّ آنها نسبت به خدا استوارتر و فزونتر می باشد. 
وقتی شخص دوستدار خدا باشد هر پدیده و دستاوردی که از ناحیه او می رسد نیکو و زیبا تلقی کرده و آن را پسند می کند. چنین موضع روانی در انسان بیانگر رضای او نسبت به خدای متعال است. 
رضا فضیلت شکوهمندی است که باید گفت تمام فضائل اخلاقی در آن خلاصه می شود، خداوند متعال مقام رضای شخص به خود را با رضای خود از آن شخص مقرون ساخته و از این رهگذر شکوه و عظمت آن را بیان نموده است، آنجا که می فرماید: 
"رضی الله عنهم و رضوا عنه"(مائده: 119) خدا از آنها راضی است و آنان نیز از وی راضی هستند. 
نبی اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) رضا را دلیل ایمان انسان معرفی کرده است، آن گاه که گروهی از یارانش را مورد سؤال قرار داد و فرمود: 
«نشانه ایمان شما چیست؟ 
عرض کردند: در برابر بلایا و گرفتاریها صابر هستیم، و به گاه رفاه و خوشی خدای را سپاسگزاریم، و به هنگام در رسیدن قضای الهی از رضا برخورداریم. 
آن حضرت به آنان فرمود: سوگند به خداوندگار و صاحب کعبه که شما دارای ایمان می باشید». 
به امام صادق علیه السلام عرض کردند: 
از چه طریقی می توان به ایمان مؤمن پی برد؟ 
فرمود: از طریق تسلیم او در برابر خدا، و رضای او در مقابل حوادث خوش و ناخوشی که به او روی می آورد.