امام رضا در ماه رمضان (توصبه ها ، سوال و جواب ها ، دستورالعمل و...)
محدث عالیقدر شیخ صدوق به روایت از فضل بن شاذان (از یاران خاص امام رضا) پاسخ امام رضا علیه السلام را به سه سئوال در باره ماه رمضان بدین شرح مطرح می کند:
اگر سئوال شود چرا مردم به روزه گرفتن امر شده اند؟ در جواب گفته مى شود:
تا درد گرسنگى و تشنگى را بیابند و درک نمایند و با درک این درد، بر فقر و نیاز خود...
در آخرت استدلال کنند. و بدین وسیله روزه دار خاشع و ذلیل و خاکسار و در ضمن به خاطر آنچه از ناحیه گرسنگى و تشنگى به وى متوجّه مى گردد، صاحب اجر و عارف و صابر گردد، و در نتیجه مستحقّ ثواب مى شود. مضافا به این که روزه، شخص را از شهوات و امیال نفسانى حفظ و نگهدارى مى کند. و روزه در دنیا براى روزه داران واعظى بوده و راضى کننده ایشان است بر ادای تکالیف و در آخرت دلیل و راهنما(بر بهشت) مى باشد. و بدین وسیله روزه دار سختى گرسنگى و تشنگى بر اهل فقر و مسکنت را نیز در دنیا لمس مى کند و این باعث مى گردد که آنچه حقوق مالى و طلب فقرا از او هست را بپردازد.
اگر سؤال شود: چرا روزه در ماه رمضان واجب شده نه ماههاى دیگر؟ در جواب گفته مىشود: به خاطر اینکه ماه رمضان ماهی است که خداوند متعال در این ماه قرآن را نازل فرموده و بین حقّ و باطل تفرقه انداخته، چنان که خود در قرآن فرموده: «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ، هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَیِّناتٍ مِنَ الْهُدى وَ الْفُرْقانِ»، (ماه رمضان [همان ماه] است که در آن، قرآن فرو فرستاده شده است، [کتابى] که مردم را راهبر، و [متضمّن] دلایل آشکار هدایت، و [میزان] تشخیص حق از باطل است.)و در این ماه حضرت محمّد صلّى اللَّه علیه و آله به نبوّت برانگیخته شد. و در این ماه لیلة القدر مى باشد که از هزار ماه بهتر بوده و در آن هر فرمان حکیم، تفریق و توزیع مى گردد و آن ابتدای سال بوده و آنچه از خیر و شرّ، ضرر و منفعت، روزى و مرگ است در آن براى انسان مقرّر مى شود، و از این جهت به آن لیلة القدر مى گویند.
اگر سؤال شود: چرا مردم فقط به روزه ماه رمضان امر شده اند نه به کمتر و نه به بیشتر از آن؟ در جواب گفته مى شود: این متناسب با نیرو و توان بندگان بوده اعمّ از قوى و ضعیف، و همگان تا این اندازه با هم مشترک هستند و حقّ ـ عزّ و جلّ ـ واجبات را بر اساس اغلب اشیاء و توان عمومی منظور مى دارد، سپس به اهل ضعف تخفیف داده و آنها را مرخّص مى نماید، چنانچه اهل قوّه و آنان را که توان دارند ترغیب در اضافه بر آن مى نماید و اگر بر کمتر از آن صلاحیّت داشته باشند، البته تکلیف را در حقشان کاهش داده، همان طورى که اگر محتاج به بیش از آن باشند، تکلیف را نسبت به آنها افزایش مى دهد.
مام علی ابن موسی الرضا علیه السلام درباره ماه مبارک رمضان ضمن معرفی این ماه به عنوان ماه توبه می فرمایند: « شهر رمضان شهر البرکة و شهر الرحمة و شهر المغفرة و شهر التوبة و شهر الانابة من لم یعفو له فی شهر رمضان ففی ای شهر یغفر له .» ، ماه رمضان ماه برکت است، ماه رحمت است، ماه آمرزش است، ماه توبه است، و ماه بازگشت (به سوی خدا) است هر کس در ماه رمضان آمرزیده نشود، در کدام ماه دیگر مورد آمرزش قرار می گیرد.(۱)
امام رضا علیه السلام در روایت دیگرى ضمن توصیه به صله رحم و صدقه دادن در این ماه از آن به بزرگی یاد کرده و به نقل از پدرانش (علیهم السلام ) از رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) روایت کرده که فرمود: « ان شهر رمضان شهر عظیم یضاعف الله فیه الحسنات و یمحو فیه السیئات و یرفع فیه الدرجات ، من تصدق فى هذا الشهر بصدقة غفرالله له ، و …. ».، ماه رمضان ماه بزرگى است خدا حسنات را در آن دو چندان کند، و سیئات را در آن محو کند، و درجات را بالا برد، هر که در این ماه صدقه اى دهد او را بیامرزد، و هر که در آن به مملوکان خود احسان کند خدایش بیامرزد، و هر که خوش خلقى کند خدایش بیامرزد، و هر که صله رحم کند خدایش بیامرزد.
سپس فرمود: براستى این ماه شما چون ماههاى دیگر نیست، براستى چون به شما رو کند با برکت و رحمت آید و چون از نزد شما برود با آمرزش گناهان برود، این ماهى است که حسنات در آن دو چندان است ، و اعمال خیر در آن قبول است ، هر که در این ماه براى خدا عزوجل دو رکعت نماز نافله بخواند، خدا او را بیامرزد، سپس فرمود: بدبخت حقیقى کسى است که این ماه را طى کند و گناهانش آمرزیده نشود، اینجا است که زیان کار است، و خوش کرداران به جوایز پروردگار کریم کامیاب گردند.(۲)
همچنین امام هشتم (علیه السلام ) بر قرائت قرآن در این ماه تأکید کرده و این ماه را اینچنین توصیف می کنند: الحسنات فى شهر رمضان مقبولة ، والسیئات فیه مغفورة ، من قراء فى شهر رمضان آیة من کتاب الله عزوجل کان کمن ختم القرآن فى غیره من الشهور، و من ضحک فیه فى وجه اءخیه المؤمن لم یلقه یوم القیامة الا ضحک فى وجهه …. » ، نیکى ها در ماه رمضان پذیرفته ، و بدیها در آن آمرزیده است ، کسى که در ماه رمضان آیه اى از کتاب خداوند بخواند همانند کسى است که در ماههاى دیگر قرآن را ختم کرده و کسى که در این ماه در روى برادر ایمانى خود بخندد (و او را خوشحال کند) در روز قیامت او را دیدار نکند جز آنکه در روى او بخندد و او را خوشحال کند و به بهشت مژده اش دهد، و کسى که در این ماه به مؤمنى کمک کند، خداى تعالى در هنگام عبور بر صراط کمکش کند در آن روزى که گامها بلغزد، و کسى که خشمش را در این ماه نگهدارد خداوند خشمش را در روز قیامت از او باز دارد. و کسى که درمانده اندوهگینى را دستگیرى و نجات دهد، خداوند در روز قیامت او را از هراس بزرگ آن روز در امان دارد، و کسى که ستمدیده اى را در این ماه یارى کند، خدایش در دنیا بر دشمنانش یارى دهد، و در روز قیامت نیز هنگام حساب و در کنار میزان یاریش کند.
ماه رمضان ماه برکت، ماه رحمت، ماه مغفرت، ماه توبه و ماه انابه و بازگشت به درگاه الهى است ، کسى که در ماه رمضان آمرزیده نشود در چه ماهى مى خواهد آمرزیده شود؟ از خدا بخواهید در این ماه روزه تان را بپذیرد، و آخرین سال عمر شما قرار ندهد، و توفیق اطاعت خود را به شما دهد، و از نافرمانیش شما را نگهدارد، که براستى خداوند بهترین کسى است که از او درخواست کنند.(۳)
منبع:
۱.بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۳۴۱
۲.امالى مترجم، ص ۵۴ – ۵۵٫ عیون اخبار الرضا ج ۱/ ص ۵۹۳/ باب ۲۸ / حدیث ۴۵
۳.بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۳۴۰
استقبال از ماه مبارک رمضان با دستورالعمل ده گانه امام رضا (ع) ا
در روایات آمده است که پیامبر اکرم ماه شعبان را به روزه و عبادت می گذراندند و روزه این ماه را به ماه مبارک رمضان وصل می کردند و می فرمودند شعبان ماه من است.
خوان رحمت الهی در ماه رمضان گسترده است و استفاده از آن بستگی به ظرفیتی است که با اعمالمان در خودمان ایجاد کرده ایم؛ که خدا بخیل نیست، منتهی به هرکس همان قدر می دهد که ظرفیتش است وگرنه خود این دادنِ خدا می شود وزر و وبال برای بنده.
به همین جهت است که برای کسانی که در این مدت نتوانسته اند از فرصت ها استفاده کنند و ظرفیت هاشان را افزایش دهند، دو ماه بزرگ و سرشار از نعمت را قرار می دهند تا بتوانند آماده ماه مبارک شوند.
اما اگر کسی تاکنون نتوانست از این دو ماه استفاده کند، سفارش شده در آستانه ضیافت الله این دعا را بخواند:
«اللهم ان لم تکن غفرت لنا فی ما مضی من شعبان فاغفرلنا فیما بقی منه»
«خدایا اگر در آنچه از ماه شعبان گذشته ما را نیامرزیدی در آنچه از این ماه باقی مانده ما را ببخش.»
تا با این دعا آمرزیده شود و آماده ورود به ماه مبارک شود؛ که امام رضا (ع) فرمود: خداوند به احترام و عظمت ماه مبارک رمضان بنده های بسیاری را در ماه شعبان از آتش جهنم آزاد می گرداند.
در روایتی که مرحوم علامه مجلسی در بحارالانوار، جلد 94، صفحه 73 آورده است، امام رضا (ع) در جمعه آخر ماه مبارک شعبان خطاب به اباصلت اعمالی را که برای آماده شدن و استقبال از ماه مبارک رمضان شایسته است انسان آن را انجام دهد، چنین برشمرده است:
1. زیاد دعا کردن َ (أَکْثِرْ مِنَ الدُّعَاءِ).
2. زیاد استغفار کردن (وَ الِاسْتِغْفَارِ).
3. زیاد تلاوت قرآن کردن (فَاسْتَقْبِلِ الشَّهْرَ بِالْقُرْآن).
4. توبه از گناهان (وَ تُبْ إِلَى اللَّهِ مِنْ ذُنُوبِکَ).
طبق روایت امام رضا(ع) چهار عمل مذکور باعث می شود انسان با اخلاص وارد ماه مبارک رمضان شود.
5. ادای تمام امانت¬هایی که به گردن انسان است (َ لَا تَدَعَنَّ أَمَانَةً فِی عُنُقِکَ إِلَّا أَدَّیْتَهَا)
6. بیرون ریختن تمام کینه هایی که از مومنین در قلب انسان وجود دارد (وَ لَا فِی قَلْبِکَ حِقْداً عَلَى مُؤْمِنٍ إِلَّا نَزَعْتَه)
7. ریشه کن کردن گناهان از دل (وَ لَا ذَنْباً أَنْتَ مُرْتَکِبُهُ إِلَّا قَلَعْتَ عَنْهُ)
8. تقوای الهی پیشه کردن (وَ اتَّقِ اللَّهَ)
9. توکل بر خدا در امور پنهان و آشکار (وَ تَوَکَّلْ عَلَیْهِ فِی سِرِّ أَمْرِکَ وَ عَلَانِیَتِهِ)
10. زیاد خواندن این دعا: اللَّهُمَّ إِنْ لَمْ تَکُنْ غَفَرْتَ لَنَا فِیمَا مَضَى مِنْ شَعْبَانَ فَاغْفِرْ لَنَا فِیمَا بَقِیَ مِنْهُ.
